Know Your Customer-principe; bancaire heksenjacht?

een extra krediet te krijgen of hoe belangrijk het was om aan de bankrekening van de overleden echtgenoot te komen. Kortom; de bankier die exact op de hoogte was van wat er gaande was binnen zijn of haar klantenkring. 

Het vertrouwen in bankinstituties is inmiddels aan erosie onderhevig. Dat zorgt er momenteel voor dat mensen hun vermogen mede stallen in crypto-currency en op zoek gaan naar alternatieven om de financiering van hun huis rond te krijgen – bijvoorbeeld bij hun ouders, hoewel dat voor zeer weinigen in deze samenleving is weggelegd.

Knauw

Telkens wanneer banken negatief in het nieuws komen, krijgt het vertrouwen weer een knauw, zo komt naar voren uit onderzoek in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB).

ING trof in 2018 al een recordschikking met het Openbaar Ministerie van 775 miljoen omdat maatregelen tegen witwassen ondermaats waren. ABN AMRO werd in 2019 het nodige verweten en moet op last van De Nederlandse Bank (DNB) miljoenen klanten in Nederland gaan doorlichten. Begin dit jaar werd bekend dat het OM zelfs de topmannen van ING, Ralph Hamers en Gerrit Zalm, persoonlijk gaat vervolgen – zie ook mijn eerdere column op FemkeFataal.nl.

Miljoenen boetes, zware strafrechtelijke beschuldigingen; het is de banken er dus veel, zo niet alles aan gelegen om de verwijten van witwassen te voorkomen en tijdig die verdachte geldstromen en klanten te monitoren en uit de bankinstellingen te kieperen.

Criminele

Grootbanken willen het checken van de criminele geldstromen graag gezamenlijk oppakken vanwege gedeelde kosten en mogen nu ook persoonsgegevens uitwisselen om witwasserij tegen te gaan. Een leger aan zogeheten ‘compliance-officers’ is door banken noodgedwongen ingezet om de naleving van de wet- en regelgeving, met name de Wet op het financieel toezicht (Wft) binnen de bancaire wereld, te garanderen.

En dáár begint het te wringen. De alwetende bankdirecteur die op de hoogte was van wat er daadwerkelijk speelde bij een klant, is vervangen door een anonieme vinkjeszetter die checklijsten afwerkt en compliance-risicoanalyse opstelt. Met enorme gevolgen; aangezien er nauwelijks of geen kennis wordt gedragen van een bench-market (het referentiekader van wat gebruikelijk is in een bepaalde branche) dient een klant dit inzichtelijk maken.

Vooroordelen

Een Know Your Customer-onderzoek wordt vervolgens opgestart en de klant dient binnen zeer korte tijd allerlei beweringen – in mijn beleving ‘vooroordelen’ – te ontzenuwen. Overigens geldt dit Ken Uw Klant-principe niet alleen voor banken, maar voor alle financiële instellingen zoals accountants, advocaten, financieel adviseurs en verzekeraars. Ook zij zijn verplicht een melding te doen bij de Belastingdienst wanneer ze iets vreemds constateren. Onderscheid is echter dat klanten nu eenmaal een bankrekening nodig hebben, meestal gekoppeld aan een financiering. Bij banken speelt dat je direct wordt uitgesloten van het betalingsverkeer, wat ondernemen onmogelijk maakt.

Ondermijning

De samenleving heeft weinig moeite met de instrumenten om misdaadgeld uit te bannen, maar het toverwoord ‘ondermijning’ breidt zich inmiddels als een olievlek uit naar andere branches.

Voorbeelden uit onze praktijk; een offshorebedrijf dat ooit zaken deed met Brazilië dient zes jaar na dato haarfijn uit de doeken te doen waar een geldbedrag van 450 dollar op ziet (en dat bij een omzet van 450 miljoen).

Een gerespecteerde horecaondernemer die al meer dan 25 jaar vier eetcafés runt, dient met terugwerkende kracht per jaar aan te geven waarom hij altijd rond medio februari, maart vijf dagen lang cash bedragen afstort. Ons verweer dat dit de carnavalsperiode betreft en dat mensen dan dus bier contant kopen, gaat (nog) niet op voor deze bank. Niet uit te leggen, maar het gebeurt.  

Autohandelaren

Zo ook gerespecteerde bedrijven in de staal- en metaalsector met enorm fluctuerende bedragen en dus omzetten, transportbedrijven en natuurlijk autohandelaren. De Rabobank heeft zelfs alle autobedrijven met een omzet van beneden de vijftig miljoen de wacht aangezegd omdat de tweedehands autosector gevoelig zou zijn voor witwassen. Opmerkelijk is dat de Belastingdienst bij voornoemde transacties helemaal geen opmerkingen had en de jaarrekeningen en opgaven voor deze bedrijven en particulieren gewoon goedkeurde.

Het laat zich aanzien dat de Know Your Customer-methodieken voornamelijk gehanteerd worden om de overheid te laten zien dat de banken serieus werk maken van de strijd tegen witwasserij. Maar is dat ook zo en waar blijft de redelijke en billijke belangenafweging voor de consument om over een bankrekening te beschikken?

Rechters

Rechterlijke instanties concluderen veelal dat de zorgplicht van banken vereist dat de bancaire relatie opgezegd kan worden, hoewel momenteel de trend gaande is dat rechters ook de grote belangen van toegang tot het betalingsverkeer afwegen tegen de rigide handelswijze van banken en deze soms in het voordeel van de klanten uitleggen. Zo ook de rechtbank Amsterdam in deze uitspraak van 30 april 2019. Een mooie overwinning voor deze onderneming maar of je in de toekomst zoveel baat hebt met een onder rechterlijke dwang opgelegde bankrelatie is maar zeer de vraag. 

Na opzegging ben je dus je bankrekening kwijt maar kan de informatie ook nog doorgezet worden naar de Financial Intelligence Unit (FIU). Vervolgens kan het Openbaar Ministerie weer een onderzoek kan starten.

Hawala-bankieren

Vandaar de tendens dat ondernemingen opnieuw alternatieven aan het zoeken zijn en bijvoorbeeld een eigen bank starten of gaan bankieren bij EU-lidstaten die het wat minder nauw nemen met de internationale Wft-verplichtingen. Ook het eeuwenoude, in Nederland verboden Hawala-bankieren neemt weer toe. De steeds toenemende prestatiedrang van banken om maar aan de maatstaven van de overheid te voldoen miskent totaal de ratio achter de witwaswetgeving en zorgt er juist voor dat mensen en bedrijven die men zo graag monitort, onder de radar verdwijnen. Met alle ondermijnende gevolgen van dien. 

De vraag die dan ook rijst is of de banken niet opgezadeld zijn met een gebrek aan handhaving. Die taak is toebedeeld aan de FIOD en Openbaar Ministerie, daar heeft de ‘verdachte’ cliënt veel meer mogelijkheden om zijn onschuld te bewijzen. Overigens treft het afschuiven van de handhavingstaken niet alleen banken: ook financiële dienstverleners worden aldoor vaker in rol van ‘verlengstuk in de opsporing’ gedrukt.

Kosten

De overheid schuift haar eigen taken naar particulieren en ondernemers die niet voor deze taak geëquipeerd zijn en alleen maar kosten maken waar niets tegenover staat, behalve dat de klantrelatie eventueel moeten opzeggen. 

Enfin, als je weer een mail krijgt van je bank met een korte vermelding over de negatieve spaarrente en een uitgebreide uiteenzetting van een verhoging van de bankkosten, dan weet je nu waar dat aan ligt.