Valse verklaringen door sociale media

Met zijn vrienden liet Henk zich flink vollopen in de plaatselijke kroeg. Rond een uur of een in de nacht bedacht iemand dat er nog een illegale raveparty gehouden werd, ergens in een loods op het platteland. Zo’n honderdvijftig feestgangers in een vage loods, nauwelijks licht en iedereen onder invloed van drank en misschien nog wel wat meer. Een ideale voedingsbodem voor een getroebleerde herinnering aan wat er gebeurt en wie wie is. Soms heerlijk zo’n nachtje de boel vergeten en lekker doorhalen, bij uitzondering met zeer vervelende gevolgen.

Geschreeuw

Henk wordt wakker van het geschreeuw van zijn vader die hem rond drie uur in de nacht aantreft voor hun woning, zwaargewond, zwaar onder invloed en onder het bloed. Henk blijkt een gebroken knieschijf te hebben, zijn been is op twee plaatsen gebroken en hij heeft forse verwondingen in zijn gezicht.

Na een ziekenhuisopname doet Henk enkele dagen later aangifte bij de politie, formeel tegen ‘één of meerdere onbekende personen’ wegens zware mishandeling. Henk weet immers niet hoeveel daders bij zijn mishandeling betrokken waren. De politie geeft hem weinig kans van slagen want de zoektocht naar één of meerdere daders wordt natuurlijk ernstig bemoeilijkt doordat Henk er geen herinnering aan heeft. Laat staan dat hij een signalement kan geven waarmee de politie in het onderzoek uit de voeten kan. Hij lijkt een totale black-out te hebben wat hem later zwaar wordt tegengeworpen.

Plotseling

Liefst anderhalf jaar later, in september 2021, wordt Henk plotseling van de weg geplukt en neemt de politie zijn personenauto en aanhanger in beslag. Henk is totaal verrast, zeker wanneer hij later een officieel document thuiskrijgt waarin is vermeld dat de goederen in beslag zijn genomen vanwege een uitkering van een eventuele schadevergoeding van meer dan 120.000 euro.

Mr. Esther Vroegh - strafrecht advocaat

Henk komt bij mij voor advies en zegt dat hij geen enkel idee heeft wie het slachtoffer is en wat dit met hem te maken heeft. Ook vertelt hij over zijn eigen verwondingen. Het blijkt dat hij bij zijn werk als zelfstandig ondernemer nog steeds wordt gehinderd door het letsel.

Ik probeer een link te leggen tussen kennelijk twee zeer ingrijpende gebeurtenissen want schadevergoedingen van die omvang zijn nog steeds niet heel gebruikelijk in Nederland. Zouden twee gebeurtenissen van meer dan anderhalf jaar geleden met elkaar in verband staan?

Opgepakt

Lang hoeven we niet te filosoferen. Enkele dagen later wordt Henk namelijk opgepakt door de politie wegens het opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel rond 15 maart 2020 tijdens een undergroundparty. Het door Henk toegebrachte letsel zou bestaan uit een perforatie van de oogbol, meerdere grote en diepe snijwonden en een snijwond van maar liefst elf centimeter in de rug van het slachtoffer. De verwondingen zouden zijn toegebracht met een scherp of puntig voorwerp. Ik voorspel Henk dat hij nog wel enkele maanden blijft vastzitten. Verbazingwekkend genoeg wordt hij na het verhoor diezelfde avond weer in vrijheid gesteld. We regelen een waarborgsom en ook de in beslag genomen goederen komen terug.

Ik ben er niet gerust op en vertel Henk dat zijn onverwachte vrijlating geen vrijgeleide is voor deze zeer ernstige verdenking. Bijna elke week doen we vervolgens bij het Openbaar Ministerie het verzoek om beide zaken in behandeling te nemen. Het tijdsverloop heeft immers tal van nadelige effecten zoals geen herinneringen hebben aan wat er is gebeurd, getuigen die onvindbaar zijn, sporenonderzoek aan kledingstukken dat er niet is geweest. 

Strafdossier

Uiteindelijk ontvangen we het strafdossier. Het blijkt dat er in die bewuste nacht een forse vechtpartij is geweest in de loods waar het feest werd gehouden. Het slachtoffer zou zomaar en vanuit het niets zijn gestoken door een persoon die later is herkend als Henk.

Niemand heeft een wapen gezien, niemand kent de aanleiding en niemand weet het bovendien in de tijd te duiden. De melding van een steekincident is bij de meldkamer van de politie binnen gekomen om 04.51 uur. De vader van Henk was heel stellig en broodnuchter over het tijdstip dat zijn zoon door de taxichauffeur voor de deur was gelegd; namelijk rond drie uur.

Dat betekende dat er een gat is van bijna twee uur tussen de handelingen waarvan mijn cliënt wordt beschuldigd en zijn aankomst bij de woning, zwaargewond. Indachtig een reistijd van minimaal twintig minuten kon hij simpelweg niet op dat tijdstip op dat moment bij het steekincident zijn geweest.

Gelegenheid

We kregen nauwelijks de gelegenheid om bij de rechter-commissaris getuigen te horen, de zo gewenste magistratelijke nieuwsgierigheid liet ook hier te wensen over. De rechter-commissaris had geen interesse in het voorwerp dat gebruikt zou zijn, in bloed- en DNA-sporen op de jas van cliënt, in de melding en binnenkomst van het slachtoffer bij de eerste hulp en evenmin in (voorbarige) conclusies van getuigen die Henk zouden hebben herkend als de dader van dit steekincident met dramatische gevolgen. De getuigen die we uiteindelijk wél mochten ondervragen, vertelden dat er later die nacht, tegen kwart voor vijf een flinke vechtpartij was tijdens het feest. Dat was uiteraard interessante informatie.

Uiteindelijk kwam de zaak in januari dit jaar (dus bijna drie jaar na dato!) op zitting. Wat mij betreft, wordt er door zulke onnodige vertragingen totaal geen acht geslagen op de belangen van de verdachten, de slachtoffers en hun naasten.

Heftig

De ene kroegruzie is de andere niet en het was heftig om te zien hoe dit jonge slachtoffer eraan toe was. Het blijvend gemis van een oog, de grote steekwonden en een totaal gebrek aan vertrouwen over de afdoening is allemaal niet niets.

Hij werd bijgestaan door een zeer kundig slachtofferadvocaat die uitvoerig en bewogen schetste wat de gevolgen zijn voor haar cliënt. Henk was zeer ontroerd en zei dat als hij schuldig was, hij zijn leven lang zou werken om de schade te betalen. Maar, zei hij ook, hij had dit simpelweg niet gedaan.

Op dat punt ondervroeg de rechtbank hem uitvoerig. Met een vooringenomen standpunt, is mijn mening. Hij wist nergens van, maar hij wist wel dat hij het niet gedaan had, werd hem tegengeworpen. Geveinsde amnesia, dus gefingeerd geheugenverlies wordt een verdachte zwaar aangerekend door rechters. Geheugenuitval door drank of drugs betekent bovendien geen vrijbrief voor geweld.

Requisitoir

Na de indrukwekkende slachtofferverklaring en na het requisitoir waarbij 28 maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf en 120.000 euro schadevergoeding werd geëist, was ik aan de beurt.

Afbeelding ter illustratie. Photo by Adem AY on Unsplash

Een voor een moest ik de getuigenverklaringen ontrafelen die na een analyse slechts uit één bron bleken te komen: Facebook. Het is mensen eigen, vooral vrienden van een slachtoffer die een verklaring willen voor wat er is gebeurd, om zogeheten confirmation bias te creëren. Oftewel: bevestiging zoeken van eigen gevoel en vooroordeel.

Volgens deze Facebookbronnen was de dader een jongen met een witte jas, bruin haar en bruine ogen die Henk heette. Volgens hen voldeed hij aan het signalement van Henk zoals hij op de sociale media was afgebeeld.

Jas

Ik sloeg aan op de witte jas. Die droeg Henk namelijk wel op foto’s op de sociale media. De witte jas – van een duur en bekend merk – hing echter schoon en droog in zijn kast. Volgens Henks vader droeg zijn zoon die jas nooit naar feestjes, hij had op die momenten altijd een zwarte jas aan. Berichten en foto’s op de sociale media van de bewuste avond wezen uit dat Henk tijdens het feest daadwerkelijk een zwarte jas had gedragen.

Niemand had het handelen door de dader gezien en niemand had de dader herkend, concludeerde de rechter uiteindelijk. De ‘facebookspeurders’ hadden klaarblijkelijk met elkaar, mogelijk zelfs geheel onbewust, een of ander beeld van de dader geconstrueerd dat allerminst met de werkelijkheid overeenkwam.  Sterker nog: zij waren kennelijk zo overtuigd dat ze ook zeker wisten dat er een knappe, donkere dame met een tatoeage bij geweest was.

Beschrijving

Die beschrijving kwam overeen met een vriendin van Henk, maar ook hier bleek de fantasie een loopje met de getuigen te hebben genomen. Ze stond weliswaar op eerdere Facebookfoto’s met Henk, maar verbleef op het moment van het feest aantoonbaar in het buitenland.

Ik haalde in mijn betoog tevens literatuur uit 2002 aan waarin de professoren Peter van Koppen en inmiddels wijlen Willem Albert Wagenaar uitgebreid ingaan op het herkennen van gezichten. Zij halen een voorbeeld aan van een verdachte die ten onrechte werd veroordeeld op basis van herkenningen van maar liefst zeventien verschillende getuigen. In deze casus waren het er veertien die allen zeer stellig waren. De hoogleraren waarschuwen in hun werk voor het ‘bystander of omstander effect’. De getuige herkent dan weliswaar de verdachte, deze verdachte was ook bij het misdrijf aanwezig, maar hij was beslist niet de dader.

Verder speelde in de zaak van Henk een rol dat hij deel uitmaakte van een groepje voetbalsupporters dat elk jaar neerstreek in Spanje en gemeenschappelijke kennissen had met het slachtoffer en zijn vrienden.

Verwisseling

 ‘De tweede manier van verwisseling van personen kan ontstaan doordat getuigen de verdachte ergens anders gezien hebben dan als dader op de plaats van het misdrijf. Het is een strikte voorwaarde bij herkenningstests dat de getuige de verdachte bij geen enkele andere gelegenheid dan het misdrijf gezien kan hebben.’

Veertien dagen later sprak de rechtbank het gehoopte resultaat uit, namelijk vrijspraak voor alle verweten handelingen en niet ontvankelijkheid van de vordering van aangever. Mijn cliënt was opgelucht dat de zaak uiteindelijk zo voor hem is geëindigd. Henk weet echter nog altijd niet wat er gebeurd is en wat hem destijds is overkomen. Uitermate onbevredigend moet deze afloop zijn voor de aangever die de rest van zijn leven de zichtbare en onzichtbare gevolgen met zich mee moet dragen.

*Omwille van zijn privacy is de naam ‘Henk’ gefingeerd.

1e foto: afbeelding ter illustratie. Photo by Igor bispo on Unsplash